Сыбайлас жемқорлық-бұл Қазақстанның негізгі проблемаларының бірі болып қала беретін құбылыс. Осы жағымсыз құбылыспен күресу үшін айтарлықтай күш-жігерге қарамастан, оның мемлекеттік құрылымдар мен бизнесте болуы елдің дамуына елеулі зиян келтіреді, азаматтардың билік институттарына деген сенімін төмендетеді және экономикалық дамуды баяулатады.
Сыбайлас жемқорлықтың себептері:
Сыбайлас жемқорлықтың негізгі себептерінің бірі мемлекеттік процестердің күрделілігі болып табылады. Артық бюрократия, шешім қабылдаудың ашық тетіктерінің болмауы және сот жүйесінің Тәуелсіздігінің жеткіліксіздігі теріс пайдалану үшін қолайлы жағдай туғызады.
Мәдени және әлеуметтік факторлар да маңызды рөл атқарады. Көрсетілген қызметтер үшін «ризашылықпен» немесе «көтермелеумен» байланысты қоғамда қалыптасқан дәстүрлер қоғамның барлық деңгейлерінде сыбайласжемқорлық тәжірибелерінің таралуына ықпал етуі мүмкін.
Сыбайлас жемқорлықтың салдары:
Сыбайлас жемқорлықтың экономикалық зияны күмән тудырмайды. Қоғамдық қажеттіліктерге арналған қаражат жеке қалтаға жіберілгенде, мемлекет инфрақұрылымға, білімге, денсаулық сақтауға және басқа да маңызды салаларға тиімді инвестициялау мүмкіндігін жоғалтады. Сыбайлас жемқорлық сонымен қатар халықтың билікке деген сенімінің төмендеуіне әкеледі. Адамдар мемлекеттікинституттарды жосықсыз және әділеттілікті қамтамасыз ете алмайды деп қабылдай бастайды. Бұл азаматтық белсенділікті төмендетеді, халықтың елдің саяси өміріне қатысуға деген ұмтылысын азайтады және қоғамдық тұрақтылыққа теріс әсер етеді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шаралары:
Қазақстан билігі мамандандырылған органдар құруды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы енгізуді қоса алғанда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес үшін бірқатар шаралар қабылдады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі ұлттық бюро белсенді түрде тергеу жүргізуде, ал «нөлдік толеранттылық» қағидаттары мен осы саладағы қылмыстар үшін қатаң жазалар өзекті бола түсуде.
Алайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шынымен тиімді болуы үшін жұмысты бірнеше бағыт бойынша күшейту қажет:
1. Құқықтық базаны нығайту: бақылау мен жауапкершіліктің одан да тиімді тетіктерін құру үшін заңнаманы жетілдіру бойынша одан әрі жұмыс қажет.
2. Ашықтықты арттыру: мемлекеттік органдардың жұмысы және олардың шығыстары туралы ақпараттың ашықтығы сыбайлас жемқорлық мүмкіндігін төмендететін негізгі фактор болып табылады. Мемлекеттік сатып алудың электрондық жүйелерін енгізу және Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру қазірдің өзінде өз тиімділігін көрсетті.
3. Білім және ағарту: қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті қалыптастыру және азаматтардың сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің теріс салдары туралы хабардарлығын арттыру қоғамдық мінез-құлықты өзгертуде маңызды рөл атқарады.
4. Тәуелсіз БАҚ пен қоғамдық ұйымдарды қолдау: еркін баспасөз және белсенді азаматтық ұйымдар сыбайлас жемқорлық қылмыстарын анықтауда және ашуда маңызды одақтас бола алады.
Перспективалар:
Ұзақ мерзімді перспективада сыбайлас жемқорлыққа қарсы табысты күрес Қазақстанның экономикалық дамуын едәуір жақсарта алады, азаматтардың мемлекеттік институттарға деген сенімін нығайта алады және елдің байлығын неғұрлым әділ бөлуге жағдай жасай алады. Сыбайласжемқорлыққа қарсы күш-жігердің тоқтап қалмауы және қоғаммен тұрақты диалогпен қатар жүруі маңызды.
Биліктің, бизнестің және азаматтық қоғамның біріккен күш-жігері ғана елеулі өзгерістерге және неғұрлым әділ және гүлденген Қазақстанның құрылуына алып келуі мүмкін.
Алматы облысы Жамбыл Э.К.Карибаев
аудандық сотының судьясы